Prognoze velikog uspjeha desnice pred izbore za Evropski parlament sinoć su se u velikoj mjeri ostvarile širom Evrope. Vodeća grupacija u EP, Evropska narodna partija (EPP) desnog centra, je prema projekcijama povećala broj evroposlanika sa 176 na 185 od ukupno 720 mjesta. Desnije orijentisani Evropski konzervativci i reformisti (ECR) su u odnosu na prethodne izbore 2019. jači za četiri mjsta (sa 69 na 73), dok je najdesija grupa Identitet i demokratija (ID) jača za devet mjesta (sa 49 na 58).
Ipak, ove brojke ne oslikavaju cijelu sliku jer su pojedinačno partije iz grupa EPP, ECR, ID, ali i desničari van njih, u svojim zemljama ili zadržali prednost (poput mađarskog Fidesa i Braće Italije), ili potpuno preokrenuli odnos snaga (poput Nacionalnog okuljanja u Francuskoj). To je ostvareno prije svega na uštrb ljevičara iz grupe Zeleni i Obnovimo Evropu (“Renew”), koji su izgubili 19, odnosno 23 poslanička mjesta, ali se krah ovih partija najviše osjetio u pojedinačnim zemljama, poput Francuske gdje je predsednik Emanuel Makron raspustio nacionalni parlament, piše Euronews.
Francuska
Partija Nacionalno okupljanje (RN) Marin le Pen i mladog lidera Žordana Bardele je u odnosu na 2019. skočila sa 23,3 procenata glasova (23 mjesta) na oko 31,5 odsto (30 mjesta), čime je, prema pisanju mnogih medija, nanijela “ponižavajući poraz” Makronovoj Renesansi. Ona je prema preliminarnim rezultatima na dalekom drugom mjestu, više nego dvostruko slabija od desničara sa 14,6 odsto glasova (13 mjesta), dok je 2019. uzela 22,4 procenta (23 mjesta).
RN je postala prva francuska partija još od 1984. sa više od 30 odsto glasova, a Bardela kao prvi na listi, poručio je da rezultate prihvata sa osjećajem velike odgovornosti i poniznosti.
Tokom pobjedničkog govora u Parizu, on je rekao da je rezultat „jasna poruka upućena Emanuelu Makronu i evropskim liderima i označava “odlučnost naše zemlje da se postara da Evropska unija promijeni pravac”.
Predsjednica RN Le Pen kazala je da je francuski narod poslao veoma jasnu poruku Makronu.
“Oni više ne žele tehnokratsku, sveobuhvatnu i sve brutalniju evropsku konstrukciju koja negira svoju istoriju, narušava njene osnovne prerogative i koja rezultira gubitkom uticaja, identiteta i slobode”, rekla je ona.
Makron je odmah raspustio parlament i najavio vanredne izbore.
“Ne mogu da se pretvaram da se ništa nije desilo”, rekao je on tokom obraćanja u nedjelju uveče.
Francuski predsjednik takođe je poručio da je “rast nacionalista i demagoga prijetnja ne samo za našu naciju, već i za cijelu Evropu i položaj Francuske u Evropi i svijetu”.
Njemačka
Koalicija desnog centra Hrišćansko demokratske unije i Hrišćansko socijalističke unije Bavarske (CDU/CSU) iz EPP-a je zauzela ubjedljivo prvo mjesto sa 30 odsto glasova (29 mjesta), dok je na drugom mestu još desnija Alternativa za Njemačku (AfD) sa 15,9 procenata (15 mjesta). Dok je CDU/CSU zadržala isti broj mjesta kao 2019. AfD je povećao prisustvo za četiri poslanička mjesta. Što je još gore po kancelara Olafa Šolca, pretekli su njegovu Socijaldemokratsku partiju (SPD) koja je uzela 13,9 odsto glasova (14 mjesta).
AfD je ovaj uspjeh ostvario uprkos medijskom skandalu svog kandidata Maksimilijana Kraha, koji je uklonjen sa liste nakon što je odbio da proglasi kriminalcima sve koji su u Trećem rajhu nosili uniformu nacističkog SS-a. Ova stranka je takođe izbačena iz grupe ID nakon Krahove izjave.
Lider CDU Fridrih Merc proslavio je učinak svoje patije i ocijenivši da su projektovani rezultati “katastrofa” za vladajuću koaliciju i napomenuo da je na većinu birača prije svega uticala unutrašnja politika.
“To je izuzetno ozbiljan poraz za kancelara, koji je bio na plakatima širom zemlje zajedno sa glavnim kandidatom njegove stranke za Evropski parlament”, rekao je Merc.
On je za ovaj rezultat rekao da je „posljednje upozorenje“ birača pred nacionalne izbore u Njemačkoj, koji se očekuju u jesen 2025. godine.
Jedan od lidera AfD-a Tino Črupala rekao je za ARD da je „izborna kampanja svakako bila malo neujednačena, ali mi smo navikli na vjetar u lice, tako da nas to samo čini jačima“. On je takođe tvrdio da “stalna medijska paljba” protiv njegove stranke nije imala efekta.
Črupala je ukazao i na lokalne izbore u tri savezne države na istoku u septembru, gdje je njegova stranka jaka, sa porukom “želimo da ih pobijedimo i učinićemo to“.
On i druga liderka Alis Vajdel su ipak izbjegli da odgovore na pitanja o vodećim kandidatima stranke i njihovoj budućnosti, javlja AP. To se prije svega odnosi na Kraha.
Generalni sekretar SPD-a Kevin Kunert rekao je da je stranka doživjela “težak poraz”, ali poručio da se neće predati.
“Vratićemo se i borićemo se da se izvučemo iz ovoga“, kazao je on.
Italija
Izlazne ankete pokazuju da je partija Braća Italije premijerke Đorđe Meloni, inače članica grupe ECR, osvojivši 28,8 odsto glasova (24 mjesta), što je mnogo bolje od opozicije lijevog centra, Demokratske partije, koja je na 24,1 odsto (20 mjesta). Forca Italia i Lega, dvije druge stranke u vladajućoj koaliciji, nisu prošle tako dobro ali ni loše, sa 10,5 odnosno osam odsto. To praktično znači da su partije desne koalicije, koja je na vlasti u Italiji, dobile nešto manje od 50 odsto podrške italijanskih građana. Stranka premijerke ostvarila je čak četiri puta bolji rezultat nego 2019. kada je uzela samo 6,4 odsto glasova (šest mjesta) čime je ona ojačala mesto “brokera” u Briselu, sa velikim uticajem na mogući reizbor predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen iz EPP-a.
Ipak, Meloni je danas poručila da je suviše rano da odgovori na pitanje o drugom mandatu fon der Lajen.
“Još uvijek prikupljamo podatke da bismo razumijeli većinu, ali i dalje postoji većina koja je podržavala Ursulu, ali stranke koje nisu dio ove većine takođe rastu”, rekla je Meloni govoreći za italijanski radio RTL o rezultatima izbora.
Ona je dodala da rezultati na izborima pokazuju zahtjev građana da EU više obrati pažnju na desnicu i da će Italija imati ključnu ulogu u Evropi. Meloni je ocijenila da je izborni uspjeh Marin Le Pen u Francuskoj veoma važan i da ukazuje na dešavanja u Francuskoj i ostalim evropskim državama.
Iz perspektive šefice EK, oslanjanje na Meloni rizikuje da otuđi potencijalne saveznike iz ljevice, a malo je vjerovatno da će dobiti podršku Zelenih, koji su takođe glasali protiv nje 2019. i koji su pretrpjeli težak poraz, izgubivši 20 poslaničkih mjesta.
Španija
Desnica u Španiji takođe je ostvarila zapažen uspjeh, gdje je Narodna partija (PP), članica grupe EPP, završila na prvom mjestu sa 34,2 odsto glasova i povećala broj mjesta u EP sa 13 na 22. Dobar rezultat je ostvario i još desnije nastrojeni Voks, član grupe ID, koji je sa 9,6 odsto glasova povećao proj evroposlanika sa četiri na šest. Na izborima je debitovala i krajnje desničarska stranka Žurka je gotova (“Se Acabó la Fiesta”) osvojivši tri mjesta u EP, tako da je desnica jača za ukupno 14 evroposlanika.
PP je takođe porazio Socijalističku partiju (PSOE) španskog premijera Pedra Sančeza, koja je osvojila 30,2 odsto glasova i sa 21 mjesta spala na 20, dok je njihov ljevičarski koalicioni partner osvojio samo tri mjesta.
Lider PP-a Alberto Nunjez Feiho nazvao je evropske izbore “plebiscitom” o Sančezu, koji i dalje trpi kritike zbog amnestije za katalonske separatiste, zahvaljujući kojoj je obezbijedio još jedan mandat.
On je pritom istakao da je ta partija dobila 700.000 glasova više od socijalista, da je ovo njihov najbolji rezultat u zadnjih 25 godina, kao i da je PP pobjeđivao na parlamentarnim izborima kada god bi prethodno pobijedio na evropskim.
“Gledamo u novi politički ciklus. Suočeni smo sa novom političkom odgovornošću, koju prihvatamo ponizno i sa osjećajem državništva. Očigledno je da su zidovi izgubili i da ćemo umjesto njih ponovo graditi mostove. Očigledno je da diskurs straha nije pobijedio”, poručio je Feiho u pobjedničkom govoru.
Lider Voksa Santjago Abaskal kazao je „da će se na umrlicu VOKS-a još dugo čekati, jer se izgleda ne poklapa sa željama Španaca koji VOKS-u i dalje žele dug život”.
Takođe je žestoko napao Sančeza rekavši da je “autokrata” doživio jasan poraz i da je “umiješan u korupciju do grla”, pozvavši premijera da raspusti parlament i pozove Špance na vanredne izbore.
Sančez je čestitao PP-u, ali je rekao da rezultati u nedjelju pokazuju da je njegova stranka „jedina vladajuća opcija sposobna da se suprotstavi talasu krajnje desnice koji zapljuskuje Evropu i Španiju”.
“Nastavićemo da radimo na konsolidaciji Evrope napretka i progresa”, kazao je on.
Holandija
U Holandiji je Slobodarska partija (PVV) Gerta Vildersa, članica grupe ID, završila na drugom mjestu sa 17 odsto glasova i povećala broj mjesta EP za pet.
Ispred PVV-a je sa 21 odsto glasova (osam mjesta) završio Lijevo-zeleni savez bivšeg potpredsjednika Evropske komisije Fransa Timermansa, ali je izgubio jedno poslaničko mjesto u odnosu na 2019. Ipak Lijevo-zeleni savez je sastavljen od dvije partije koje nisu dio istih grupacija u EP (Zeleni i Socijal-demokrate), tako da je, pojedinačno gledano, Vildersova partija osvojila najviše poslaničkih mjesta.
Prema anketi Ipsosa na dan izbora u Holandiji 6. juna, migracija je bila najveća briga glasača, piše “NL Times”. To se ogleda i u rezultatu Vildersove partije koja je oštro protiv imigracije. Zdravstvo je bilo druga najveća briga, što je prema holandskim medijima iznenađujuće, s obzirom da nacionalne vlade imaju mnogo veći uticaj na ovu oblast od EU.
Timermans je poručio da je njegova stranka postala ubjedljivo najveća politička opcija u zemlji.
“Zajedno sa odličnim nastupom ostalih proevropskih partija, to pokazuje da većina u Holandiji želi da ojača Evropu, a ne da je uništi”, rekao je on.
Lider PVV-a Gert Vilders i dalje je i pored drugog mjesta zadovoljan rezultatima.
“I dalje smo najveći pobjednici sa dodatnih pet mjesta! Birači PVV-a hvala!“, napisao je on na mreži “X”.
Zanimljivo je i da su tri nove stranke iz Holandije ušle u EP, dok su tri ispale. Volt i BBB su osvojili po dva mjesta, a NSC jedno, dok su ispali Hrišćanska unija, FvD i 50 plus. Dok je Volt liberalno progresivna partija, BBB je desničarsko populistička okrenuta prema farmerima, a NSC pripada desnom centru.
Austrija
Još jedna članica grupe ID, Slobodarska partija Austrije (FPO) zauzela je prvo mjesto prema preliminarnim rezultatima sa 25,7 odsto glasova, dupliravši broj mjesta u EP sa tri na šest. Odličnim rezultatom pretekla je vladajuću konzervativnu Narodnu partiju (OVP), koja je sa 24,7 odsto glasova spala sa sedam na pet mesta, dok je treća bila Socijaldemokratska partija (SPO) sa 23,2 procenata, koja je zadržala svojih pet poslaničkih mjesta.
Lider anti-imigrantske FPO, Herbert Kikl poručio je da će “istorija koju su birači napisali otvoriti novu eru u politici Austrije i Evrope“.
Inače, ankete pokazuju da će FPO nadmašiti ovaj rezultat na nacionalnim izborima koji će se održati u septembru.
“To je izborni uspjeh koji se zasniva na, recimo, kritičnoj pozitivnoj reformi, i mi sada želimo da ovu pozitivnu reformu unesemo u parlamentarne izbore. Shvatam svoj izborni rezultat kao mandat da nastavim da radim na ovom austrijskom modelu u Briselu, da vratim ovlašćenja Austriji i dozvolim direktniju demokratiju“, rekao je vodeći kandidat FPO-a Harald Vilimski za nacionalnu televiziju ORF, prenosi Rojters.
On je takođe dodao da jedni izbori utiču na druge, misleći na predstojeće parlamentarne izbore.
Austrijski kancelar Karl Nehamer rekao je da sluša poruku birača i da će nastojati da odgovori na njihovu zabrinutost uoči parlamentarnih izbora, uključujući i suzbijanje ilegalne migracije.
Mađarska
Konzervativna koalicija Fides-KDNP mađarskog premijera Viktora Orbana, kojoj je članstvo u EPP suspendovano u martu 2019. ubjedljivo je pobijedila na evropskim izborima sa 44 procenta glasova (11 mjesta), što je ipak slabije nego 2019. kada su je imala 52,5 procenata (13 mjesta). Takođe je izgubila 11 odsto glasova u odnosu na parlamentarne izbore 2022. godine.
Za nešto slabiji rezultat od anketa, koje su predviđale pobjedu sa oko 50 odsto glasova, kriva je prije svega novoosnovana partija centra Tisa, bivšeg zvaničnika Fidesa Petera Mađara, koja je osvojila 29 procenata (sedam mjesta).
Obraćajući se poslije pobjede Orban je poručio da je u nedjelju Mađarska prije svega glasala protiv rata.
“Danas je narod Mađarske poslao jasnu poruku da želi mir. Kada im je ponuđen izbor između rata i mira izabrali su mir i pro-mirovna politika vlade je potvrđena. Kao predsjednik vlade mogu da se obavežem da će se sa ovim mandatom, koji stoji iza nas, vlada duplo jače boriti da zadrži Mađarsku van rata. Sumirajući rezultate izbora za Evropski parlament mogli bismo da pošaljemo telegram u Brisel u kom piše: Stop migraciji, stop rodnoj politici, stop ratu, stop Sorošu, stop Briselu” kazao je mađarski premijer.
Đurđev: Evropu očekuju tektonske promene
Rezultate izbora za Evropski parlament prokomentarisao je i predsjednik Srpske lige Aleksandar Đurđev ističući da treba očekivate velike promjene u Evropi.
“Apsolutni pobednik izbora za Evropski parlament je evropska desnica, gde umereni, odnosno desni centar ima najbolje rezultate u Nemačkoj i Španiji, ali ni radikalna desnica ne zaostaje sa svojim trijumfima u Francuskoj, Italiji i Austriji. Jedno je sigurno, zeleni su doživeli potpuni poraz, a loše su prošli i liberali i socijalisti, te nas očekuju tektonske promene. Prvu od njih smo već videli, a to su novi parlamentarni izbori u Francuskoj koje je najavio poraženi Makron”, izjavio je Đurđev.
Predsjednik Srpske lige podvukao je da “lijevo-liberalne ‘vrijednosti’ gube tlo pod nogama, jer Evropljani hoće demohrišćansku i slobodnu Evropu”.
“Problem, međutim, predstavlja to što deo desnice, tzv. ‘NATO desnica’ uporno hoće rat ili zaoštravanje odnosa sa Rusijom. To nije dobro ni za koga, očekujem da Trampova pobeda u SAD pacifikuje takve glasove”, zaključio je Đurđev.
Minić: Krize, ratovi i pandemija uticali na rast desnice
Jelica Minić iz Evropskog pokreta u Srbiji je rekla da su na rast desnice u EU uticale prilike u svijetu i krize kroz koje cijeli svijet prolazi, kao što su finansijska kriza, migrantska kriza, pandemija, rat koji se vodi na teritoriji Evrope, ali i rat na Bliskom Istoku.
“To su sve elementi koji utiču na raspoloženje građana. Ali mislim da ipak unutrašnje prilike imaju dominantan uticaj, a to su ekonomska situacija, puzajuća inflacija, pogoršanje životnog standarda i visoka cena zelene tranzicije prema kojoj je sve veći otpor, posebno među poljoprivrednicima. To su elementi koji pothranjuju desno skretanje. Uobičajene partije na političkim scenama evropskih zemalja koje pridaju desnom centru i levom centru nisu dale prave odgovore mladima. Taj faktor je očigledno bio potcenjen, a desnica se tome veoma posvetila”, rekla je Jelica Minić.
Euronews
